Έφτασε η στιγμή να γίνει υποχρεωτική η διαμεσολάβηση καθώς σύμφωνα με στοιχεία της Εταιρείας Δικαστικών Μελετών απαιτούνται περίπου 5 χρόνια και 2,5 δικαστήρια- χωρίς να υπολογίζονται οι εξώδικες ενέργειες- για να εισπράξει κάποιος το 10% της αρχικής του απαίτησης που διεκδικούσε δικαστικά, αντιλαμβανόμαστε πώς η ανάγκη να βρεθεί μια άλλη μορφή επίλυσης διαφορών.

Και όμως, ενώ ήδη από το 2010 υπάρχει ο θεσμός της διαμεσολάβησης μόνο το 20% των επιχειρήσεων και των πολιτών γνωρίζει για τη χρησιμότητά του.

Αυτό τουλάχιστον προκύπτει από την πανελλήνια έρευνα του Συνδέσμου Ελλήνων Διαμεσολαβητών (Σ.Ε.ΔΙ) σχετικά με την αξιολόγηση και τις προοπτικές της διαμεσολάβησης στην Ελλάδα που έλαβε χώρα μεταξύ των εγγεγραμμένων στο Μητρώο Διαμεσολαβητών του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για χρονικό διάστημα 15 ημερών.

Είναι η πρώτη έρευνα που πραγματοποιήθηκε προκειμένου να αποτυπωθεί η άποψη των διαμεσολαβητών για τα κρίσιμα ζητήματα της διαμεσολάβησης.

Είναι χαρακτηριστικό πώς από τις απαντήσεις της έρευνας προκύπτει ότι ο θεσμός είναι σε αδράνεια καθώς σε ποσοστό 88% διαπιστώνεται έλλειμμα στους τρόπους προώθησης της διαμεσολάβησης.

Οι διαπιστευμένοι διαμεσολαβητές αξιολογούν αρνητικά τα Επιμελητήρια, τους Δικηγορικούς Συλλόγους, την Επιτροπή Πιστοποίησης διαμεσολαβητών και το Υπουργείο Δικαιοσύνης, δηλαδή όλους τους θεσμούς που έχουν την αρμοδιότητα ανάδειξης, υποστήριξης και προώθησης της διαμεσολάβησης,  βαθμολογώντας τους λίγο πάνω από 3 στην κλίμακα του 10. Τη βάση του 5 περνούν μόνο τα Κέντρα Κατάρτισης.

Με βάση αυτά τα δεδομένα είναι απολύτως λογικό λοιπόν το 93% των ερωτηθέντων να συμφωνεί με μια νομοθετική ρύθμιση υποχρεωτικής ενημέρωσης των μερών.

Επί της ουσίας δηλαδή, τα μέρη θα προσέρχονται σε έναν διαμεσολαβητή όπου μετά την ενημέρωσή τους θα αποφασίζουν αν επιθυμούν ή όχι να επιλύσουν τη διαφορά τους με διαμεσολάβηση.

Αν δεν το επιθυμούν, θα λαμβάνουν μια βεβαίωση από τον διαμεσολαβητή την οποία θα προσκομίζουν κατά την άσκηση ενδίκων μέσων.

Μάλιστα, προκειμένου να υπάρξει και κάποια κινητροδότηση στους δικηγόρους που εκ του νόμου έχουν υποχρεωτική παρουσία στην όλη διαδικασία και μέχρι στιγμής δεν συμβάλλουν στην προώθηση του θεσμού, οι διαμεσολαβητές που ρωτήθηκαν είναι σύμφωνοι σε ποσοστό 82,6% να υπάρξει ένα φορολογικό κίνητρο, δηλαδή να υπάγεται η αμοιβή του δικηγόρου που οδηγεί τον πελάτη του σε διαμεσολάβηση, σε χαμηλότερο ΦΠΑ.

Την ίδια ώρα, το 93% θεωρεί πώς η διαμεσολάβηση πρέπει να εισαχθεί και σε διοικητικές διαφορές, ζήτημα που αποτελεί ήδη αντικείμενο εξέτασης σε νομοπαρασκευαστικές επιτροπές και ομάδες εργασίας.

Βέβαια, ένα δείγμα της δυνατότητας επέκτασης της διαδικασίας δίνει έστω και σε περιορισμένη κλίμακα, η δυνατότητα ρύθμισης οφειλών προς το δημόσιο και τα ασφαλιστικά ταμεία με βάση το νόμο 4469/2017.

Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, ότι οι διαμεσολαβητές θεωρούν πώς η χρησιμοποίησή τους στον παραπάνω νόμο, τον γνωστό ως Εξωδικαστικό Μηχανισμό Ρύθμισης Οφειλών θα συμβάλλει στην προώθηση του θεσμού της διαμεσολάβησης, παρά το γεγονός της ύπαρξης αριθμητικών και γεωγραφικών περιορισμών αλλά και του συντονιστικού και όχι ουσιαστικού ρόλου τους στη διαδικασία.

Η διαφορετική όμως κουλτούρα στην επίλυση διαφορών είναι τελικά θέμα παιδείας.

Γι’ αυτό το λόγο το 92% των ερωτώμενων έθεσε το ζήτημα της αναβάθμισης της διαμεσολάβησης προτείνοντας να αποτελέσει γνωστικό πεδίο σε πανεπιστημιακές σχολές (ο πληθυντικός χρησιμοποιήθηκε σκόπιμα για να μην υπάρξει περιορισμός μόνο στις νομικές σχολές) ώστε να δημιουργηθούν γενιές πολιτών με συνείδηση και γνώση του θεσμού.

Από τα ευρήματα της έρευνας, προκύπτει αβίαστα λοιπόν ότι χρειάζονται πιο τολμηρές και αποφασιστικές ενέργειες για την προώθηση της διαμεσολάβησης στην Ελλάδα.

Είναι κρίμα να μένει αναξιοποίητος ένας θεσμός που θα δίνει τη δυνατότητα να επιλύονται κάθε χρόνο χιλιάδες υποθέσεις, απλά, γρήγορα και οικονομικά με τεράστια οφέλη για πολίτες αλλά και επιχειρήσεις.

Ήρθε επομένως το πλήρωμα του χρόνου, ώστε η διαμεσολάβηση να αποτελέσει το υποχρεωτικό στάδιο πριν από κάθε προσφυγή στις αίθουσες των δικαστηρίων.

 

Οι σκόπελοι του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών. Με ονομαστική ψηφοφορία εξαιτίας της τροπολογίας για τις αλλαγές σε διατάξεις του Τελωνειακού Κώδικα, ολοκληρώθηκε η ψήφιση του νομοσχεδίου για τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών.

Παρά τις διαβεβαιώσεις του υπουργού για ουσιαστικές αλλαγές, οι κύριες νομοτεχνικές παρεμβάσεις κρίνονται ήσσονος σημασίας, αφού:

1. Δίνεται η δυνατότητα υπαγωγής στον εξωδικαστικό μηχανισμό και επιχειρήσεων που είχαν διακόψει τη δραστηριότητά τους αλλά έχουν προβεί σε δήλωση επανέναρξης

2. ο Κώδικας Δεοντολογίας των Τραπεζών θα αναστέλλεται μετά τον έλεγχο του φακέλου από τη συντονιστή και όχι με την υποβολή της αίτησης υπαγωγής.

3. διευρύνονται οι αρμοδιότητες του εμπειρογνώμονα καθώς θα μπορεί να προχωρά και στην επαλήθευση των αμφισβητούμενων απαιτήσεων.

Ωστόσο, η σημαντικότερη παράλειψη, παρά τη ρητή διαβεβαίωση του υπουργού, είναι η μη πρόβλεψη απλοποιημένης διαδικασίας δικαστικής επικύρωσης προκειμένου να μειωθεί ο χρόνος διεκπεραίωσης της διαδικασίας.

Υπολογίζεται λοιπόν, ότι από τη στιγμή που η επικύρωση της συμφωνίας θα λαμβάνει χώρα στα Πολυμελή Πρωτοδικεία, ο χρόνος θα αυξηθεί μέχρι και 18 μήνες.

Επομένως, η περίοδος των 5 μηνών που προβλέπει ο νόμος κρίνεται εκτός δικαστηριακής πραγματικότητας.

Φαίνεται λοιπόν πώς οδηγούμαστε σε μια αναβίωση του νόμου Κατσέλη- αυτή τη φορά για τις επιχειρήσεις- όπου εκκρεμούν 155.000 υποθέσεις περίπου ενώ δίνονται ημερομηνίες εκδίκασης ακόμα και για το 2032.

Στα παραπάνω πρέπει να συνυπολογίσουμε και τον περιορισμένο αριθμό των συντονιστών-διαμεσολαβητών που προβλέπεται αφού με βάση τους γεωγραφικούς και ποσοτικούς περιορισμούς του νόμου, αναμένεται να αξιοποιηθούν μόνο 320. Ωστόσο, όταν οι εκτιμήσεις του Υπουργείου Οικονομίας και Ανάπτυξης κάνουν λόγο για 400.000 επιχειρήσεις που μπορούν να υπαχθούν, οι 1.250 υποθέσεις που θα αντιστοιχούν στον κάθε συντονιστή καθιστούν εκ των πραγμάτων αδύνατη τη διεκπεραίωση όλων αυτών των αιτήσεων.

Την ίδια ώρα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κομβικής σημασίας για την εξέλιξη της κάθε αίτησης είναι η δημιουργία της ηλεκτρονικής πλατφόρμας.

Αφενός, γιατί για τους οφειλέτες με χρέη από 20.000 ευρώ έως 50.000 ευρώ η διαδικασία θα είναι αυτοματοποιημένη, αφετέρου γιατί όλες οι άλλες αιτήσεις θα πρέπει να πέσουν κάποια στιγμή σε αυτή.

Μπορεί ο νομοθέτης να δίνει περιθώριο 3 μηνών για την ολοκλήρωσή της, ωστόσο, κανείς δε μπορεί να προβλέψει τι θα γίνει όταν θα πρέπει να περαστούν ταυτόχρονα παλαιότερες αιτήσεις που έχουν κατατεθεί εγγράφως και νέες αιτήσεις.

Και μπορεί ο υπουργός να άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο νομοθετικών παρεμβάσεων στο μέλλον, ωστόσο, το γεγονός πώς δεν ελήφθησαν υπόψη οι σοβαρές ενστάσεις των φορέων της αγοράς, δε δημιουργεί αισιοδοξία.

Πάντως, αναμένεται με μεγάλο ενδιαφέρον η διάταξη για το «ακαταδίωκτο» στελεχών τραπεζών και λειτουργών του Δημοσίου που θα μετέχουν στη διαδικασία.

Πράσινο φως για μαζικές διευθετήσεις οφειλών αφού μετά από πολύμηνη αναμονή και ποικίλες διαβουλεύσεις μεταξύ κυβέρνησης και θεσμών, το νομοσχέδιο για τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών έχει κατατεθεί στη Βουλή, ενώ η ψήφισή του αναμένεται τις αμέσως επόμενες μέρες από το Πάσχα.

Φαίνεται λοιπόν, πως μπαίνει ένα τέλος στην αγωνία χιλιάδων επιχειρηματιών που έβλεπαν μέσα στο γενικότερο πλαίσιο οικονομικής ασφυξίας τις επιχειρήσεις τους να αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα.

Ταυτόχρονα, η κατάθεση του νομοσχεδίου αποτελεί μια μεγάλη ανάσα και για τις τράπεζες.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το ποσοστό των Μη Εξυπηρετούμενων Δανείων (ΜΕΔ) στη χώρα μας είναι το 2ο υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και εξαπλάσιο του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Ήδη, στο πρώτο τρίμηνο του 2017 παρατηρήθηκε αύξηση του όγκου των ΜΕΔ κατά 3 δις ευρώ που σε συνδυασμό με την αύξηση των εκροών (3,8 δις), επέτεινε το πρόβλημα ρευστότητας. Εξάλλου, στόχος των τραπεζών είναι  να υπάρξει μείωση των κόκκινων δανείων από τα 110 δις που είναι σήμερα στα 65 δις ευρώ περίπου.

Αυτό θα λάβει χώρα κατά 50% με διαγραφή οφειλών, κατά 30% με αναδιάρθρωση δανείων και κατά 20% μέσω πωλήσεων σε τρίτους. Και όλα αυτά πρέπει να γίνουν άμεσα καθώς στις αρχές του 2018 επίκεται νέος κύκλος stress tests για τις ελληνικές τράπεζες.

Έχοντας τα παραπάνω κατά νου, αντιλαμβανόμαστε πόσο σημαντική καθίσταται η ψήφιση του νομοσχεδίου για τον εξωδικαστικό μηχανισμό ρύθμισης οφειλών, που σε συνδυασμό με τη λειτουργία πλατφόρμας για τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς και τη θεσμοθέτηση πλαισίου για διαγραφές δανείων με τρόπο που θα ρυθμίζονται φορολογικά και νομικά ζητήματα, θα λύσει τα χέρια των διοικήσεων των τραπεζών.

Οι βασικοί άξονες του νομοσχεδίου που έχει κατατεθεί στην αρμόδια επιτροπή της βουλής είναι προς τη σωστή κατεύθυνση αφού γίνεται προσπάθεια να ρυθμιστούν άμεσα και αποτελεσματικά οι οφειλές των επιχειρήσεων.

Ωστόσο, πρέπει να υπάρξουν πιο τολμηρές παρεμβάσεις σε συγκεκριμένα ζητήματα:

• αύξηση του αριθμού των συντονιστών. Αν δεχθούμε πως οι δυνητικοί δικαιούχοι είναι περίπου 400.000 επιχειρήσεις- όπως τουλάχιστον ανέφερε πρόσφατα ο αρμόδιος υπουργός- αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα πως ο αριθμός των 320 διαμεσολαβητών/συντονιστών είναι πολύ μικρός για να καλύψει τις ανάγκες.
• να μην υπάρξουν αιτήσεις δύο ταχυτήτων. Μέχρι την έναρξη λειτουργίας της ηλεκτρονικής πλατφόρμας δίνεται η δυνατότητα κατάθεσης των αιτήσεων σε έντυπη μορφή. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ασφυξία στο σύστημα και περαιτέρω καθυστερήσεις.
• κατάργηση της δικαστικής οδού για την επικύρωση του πρακτικού του εξώδικου συμβιβασμού. Μπορεί η διάταξη του νομοσχεδίου να αναφέρει ότι «δύνανται» τα μέρη να ζητήσουν και την δικαστική επικύρωση, αλλά σε περίπτωση που την επιλέξουν, η χρονοβόρα διαδικασία της επικύρωσης μέσω πολυμελούς σύνθεσης θα καταστήσει επί της ουσίας ανενεργό το θεσμό, οδηγώντας σε μια αναβίωση του νόμου Κατσέλη, για τις επιχειρήσεις αυτή τη φορά.
• διάταξη για το «ακαταδιώκτο» τραπεζικών στελεχών και υπαλλήλων του δημοσίου. Μπορεί η κυβέρνηση να τονίζει ότι θα υπάρξει σχετική νομοθετική παρέμβαση από το υπουργείο Δικαιοσύνης, ωστόσο, θα πρέπει η κάλυψη των στελεχών των τραπεζών και των δημοσίων υπαλλήλων που θα συμμετέχουν στη διαδικασία να είναι σε ισχύ ταυτόχρονα με τον εξωδικαστικό μηχανισμό ώστε να υπάρξουν άμεσα αποτελέσματα.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, ότι ο εξωδικαστικός μηχανισμός αποτελεί ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί, αν θέλουμε να συνδυαστεί η αναδιάρθρωση των οφειλών των επιχειρήσεων με μια ώθηση στην πραγματική οικονομία.

Ζητήματα που ανακύπτουν από το ν/σ του εξωδικαστικού μηχανισμού καθώς μετά την ολοκλήρωση της δημόσιας διαβούλευσης και την κατ’αρχήν συμφωνία θεσμών και κυβέρνησης για το νομοσχέδιο του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών, επιχειρήσεις και τράπεζες αναμένουν με μεγάλο ενδιαφέρον να ξεκινήσει η λειτουργία του.

Σύμφωνα με τα λεγόμενα του αρμόδιου υπουργού, μέχρι τα τέλη Μαρτίου, το σχετικό νομοσχέδιο θα εισαχθεί προς ψήφιση στη Βουλή.

Σημαντικό ρόλο για την οργάνωση της διαδικασίας, την εποπτεία των προθεσμιών και την τήρηση των πρακτικών θα διαδραματίζει ο συντονιστής, ο οποίος με τα μέχρι τώρα δεδομένα θα επιλέγεται από το μητρώο διαπιστευμένων διαμεσολαβητών.

Όχι όμως για όλες τις υποθέσεις. Όπως προβλεπόταν στο νομοσχέδιο -του οποίου την τελική μορφή αναμένουμε- και όπως συμφωνήθηκε και με την τρόικα, όσες επιχειρήσεις έχουν χρέη από 20.000 ευρώ έως 50.000 ευρώ θα μπορούν μεν να καταθέτουν αίτηση για υπαγωγή, ωστόσο, τα αιτήματά τους θα εξετάζονται μέσω ενός αυτοποιημένου συστήματος χωρίς την παρέμβαση ανθρώπινου παράγοντα.

Επί της ουσίας λοιπόν, ένας αλγόριθμος θα κρίνει αν η αιτούσα επιχείρηση πληροί τα κριτήρια βιωσιμότητας ούτως ώστε να προχωρήσει στη συνέχεια η διαδικασία εξυγίανσής της.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, αυτή η διάταξη αφορά περίπου 100.000 επιχειρήσεις.

Όλες οι υπόλοιπες υποθέσεις θα ανατεθούν σε συντονιστές/διαμεσολαβητές προκειμένου να αναζητηθούν ρεαλιστικές προτάσεις ρύθμισης των οφειλών τους.

Ποιες είναι όμως οι “γκρίζες ζώνες” αναφορικά με το ρόλο του διαμεσολαβητή σύμφωνα με το νομοσχέδιο;

– Κατ’ αρχάς, τίθενται ποσοτικοί και γεωγραφικοί περιορισμοί (άρθρο 6) μειώνοντας δραστικά το νούμερο των διαπιστευμένων διαμεσολαβητών που θα μπορούν να ενταχθούν στο ειδικό μητρώο που θα δημιουργηθεί.

Δηλαδή, από τους περίπου 2.000 διαμεσολαβητές που είναι εγγεγραμμένοι στο μητρώο του Υπουργείου Δικαιοσύνης, θα αξιοποιηθούν μόλις 320.

– Επιπλέον, δεν αναφέρεται ρητά αν θα υπάρχει η δυνατότητα να καταθέσουν αίτηση όλοι ανεξαιρέτως οι διαμεσολαβητές, ανεξαρτήτως άλλης ιδιότητάς τους (οικονομολόγοι, πολιτικοί μηχανικοί, συμβολαιογράφοι κά) ή αν θα προτιμηθούν μόνο διαμεσολαβητές-δικηγόροι που είναι και η πλειοψηφία.

– Μια ουσιαστική παράλειψη του νομοσχεδίου είναι η απουσία οποιασδήποτε πρόβλεψης αναφορικά με την ευθύνη του συντονιστή.

Θα ήταν χρήσιμο να προστεθεί ρητή διάταξη σύμφωνα με την οποία ο διαμεσολαβητής δεν θα υπέχει αστική ευθύνη για πράξεις ή παραλείψεις παρά θα ευθύνεται μόνο για δόλο, κάτι που προβλέπεται άλλωστε ειδικώς και στις διατάξεις του ν. 3898/2010 που ρυθμίζουν τη διαμεσολάβηση αστικών και εμπορικών υποθέσεων.

– Ένα ακόμα στοιχείο που δεν έχει να κάνει αμιγώς με το ρόλο του συντονιστή/διαμεσολαβητή, θα μπορούσε όμως να επιταχύνει αποτελεσματικά τη διαδικασία, είναι η πρόβλεψη για επικύρωση του πρακτικού συμφωνίας των μερών με διάταξη του προέδρου του δικαστηρίου και όχι από πολυμελή δικαστική σύνθεση που προβλέπει το νομοσχέδιο.

– Το σημαντικότερο όμως στοιχείο που θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητα του θεσμού και εν γένει της εναλλακτικής επίλυσης διαφορών είναι η πρόβλεψη της υποχρεωτικής προσπάθειας για εξωδικαστικό συμβιβασμό.

Όπως έχει δείξει η μέχρι τώρα πρακτική, η διαμεσολάβηση, παρότι είναι νόμος του κράτους από το 2010 δεν έχει επιφέρει τα αποτελέσματα που αναμενόταν από τη χρήση της. Ίσως λοιπόν προσφέρεται μια πρώτης τάξεως ευκαιρία ώστε η προσφυγή σε εξωδικαστική διαδικασία ρύθμισης να αποτελεί υποχρεωτική διαδικαστική προϋπόθεση / προστάδιο πριν την οποιαδήποτε προσφυγή στο δικαστήριο.

Η υποχρεωτικότητα αυτού του είδους σε καμία περίπτωση δε θίγει τον εκούσιο χαρακτήρα της διαδικασίας αφού εξαντλείται αποκλειστικά και μόνο στην υποχρέωση για προσπάθεια εξωδικαστικής επίλυσης και όχι στην υποχρέωση για επίτευξη κάποιας μορφής συμβιβασμού.